«Το βασικό ερώτημα, το οποίο τα διάφορα βιβλία πάντοτε αποσιωπούν, τίθεται κάπως έτσι: αν η φυλακή σημαίνει τιμωρία, ποινή και σωφρονισμός τότε είναι ξεκάθαρο ότι αναφέρεται στην παραβίαση ενός ορισμένου κανόνα. Η παραβίαση του κανόνα φέρνει με τη σειρά της στο μυαλό την ίδια την έννοια του κανόνα: ποιος και πώς αποφασίζει τους κανόνες μιας κοινωνίας; Αυτό είναι το ζήτημα που περιέχει όλα τα άλλα ζητήματα και αν αναλυθεί μέχρι τέλους μπορεί να κατεδαφίσει το κοινωνικό οικοδόμημα και μαζί με αυτό τις φυλακές του.» Massimo Passamani
Εισήγηση για την εκδήλωση-συζήτηση για το νέο Ποινικό Κώδικα στις 7/3/24 στο αναρχικό στέκι υπόκεντρο.
Για μια ακόμα φορά, το δόγμα “Νόμος & Τάξη” βρίσκεται στο προσκήνιο με τις νέες αλλαγές που υπεισήλθαν στον ποινικό κώδικα. Οι σαρωτικές μεταβολές που περιλαμβάνει ο νέος ΠΚ επισφραγίζουν για μια ακόμα φορά το βασικό διακύβευμα των κυρίαρχων: το βάθεμα της εκμετάλλευσης, την όξυνση της καταστολής και του ελέγχου, την πειθάρχηση. Αυτές οι αλλαγές δεν ήρθαν εν κενώ. Το συνέχως αυξανόμενο κόστος ζωής που έχει θέσει ένα μεγάλο κομμάτι του κοινωνικού σώματος στα όρια της επιβίωσης, η επανεκκίνηση των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας, η προσπάθεια ιδιωτικοποίησης της εκπαίδευσης, η διαρκής υποβάθμιση της δημόσιας υγείας, η ποινικοποίηση των απεργιών, είναι μόνο κάποια από τα σημεία που συνθέτουν την συγκυρία μέσα στην οποία κατατέθηκε και ψηφίστηκε στις 22/2/2024 ο νέος ΠΚ . Όταν η όξυνση της εκμετάλλευσης συνθλίβει την κοινωνική βάση, το κράτος φροντίζει τόσο να αναβαθμίζει υλικοτεχνικά το κατασταλτικό του οπλοστάσιο, όσο και να προστατεύει με κάθε τρόπο την ομαλή λειτουργία της παραγωγικής διαδικασίας για την κερδοφορία του κεφαλαίου.
Ο βασικός γνώμονας του νέου Π.Κ. είναι η διεύρυνση των αδικημάτων που επιφέρουν φυλάκιση. Μολονότι όλα τα επί μέρους άρθρα συντελούν σε αυτήν την κατεύθυνση, η περιστολή της χορήγησης αναστολών αποτελεί ίσως το πιο καίριο σημείο του νομοσχεδίου. Η αναστολή της ποινής για πλημμελήματα μετατρέπεται από κανόνα σε εξαίρεση. Προβλέπεται χορήγηση αναστολής για ποινές έως ένα έτος όταν οι αμετάκλητες προηγούμενες καταδίκες δεν υπερβαίνουν το ένα έτος. Για ποινές έως 2 έτη θα υπάρχει έκτιση της ποινής με εναλλακτικούς τρόπους: κοινωφελή εργασία ή χρηματική ποινή ή κατ’ οικον έκτιση με ηλεκτρονική επιτήρηση.Ενώ για ποινές 2 έως 3ετή προβλέπεται έκτιση ποινής είτε μέσω κοινωφελούς εργασίας ή φυλάκισης αν δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις κατά την κρίση του δικαστηρίου για μετατροπή της ποινής. Για ποινές από 3έτη και πάνω προβλέπεται φυλάκιση μέρους ή του σύνολου της ποινής. Κάτι τέτοιο σημαίνει πως το ενδεχόμενο εγκλεισμού στα κελιά της δημοκρατίας αυξάνεται για την συντριπτική πλειοψηφία των υποδίκων, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς ότι πληθώρα αδικημάτων έχουν ήδη αυστηροποιηθεί στο κομμάτι της ποινής στις δύο προηγούμενες μεταρρυθμίσεις του ποινικού κώδικα. Παραλλήλα ενισχύεται η λογική των εναλλακτικών τιμωρητικών ποινών μέσω της κοινωφελούς εργασίας και των χρηματικών ποινών. Ενώ επίσης επεκτείνεται η εφαρμογή της κατ οίκον έκτισης της φυλάκισης με την χρήση και ηλεκτρονικής επιτήρησης (βραχιολάκι). Ταυτόχρονα έχουμε την αύξηση του ανώτατου ορίου κάθειρξης για κακουργήματα από τα 15 στα 20 έτη όπως και του ανώτατου ορίου κάθειρξης επί συρροής κακουργημάτων στα 25 έτη (από 20) και επί συρροής πλημμελημάτων στα 10 έτη (από 8) ενώ παράλληλα αυστηροποιούνται και οι προϋποθέσεις για την υφ ‘ όρον απόλυση ενός κρατουμένου. Οι λοιπές ρυθμίσεις που προβλέπονται φέρουν επίσης το χαρακτήρα τόσο της επιβολής της φυλάκισης, όσο και της επίσπευσης των δικαστικών διαδικασιών: Τηλεδίκες, εξίσωση γραπτών καταθέσεων μπάτσων με την εξέτασή τους στην ακροαματική διαδικασία, δυνατότητα δυο αναβολών (η δεύτερη δίνεται μόνο για λόγους ανωτέρας βίας), περιορισμός της δυνατότητας έφεσης, μονομελή πλημμελειοδικεία και κακουργιοδικεία. Στο στόχαστρο μπαίνουν για ακόμα μια φορά και οι μετανάστριες/ες, καθώς προβλέπεται απέλαση για καταδικές που υπερβαίνουν τα 6 έτη. Έτσι, η απειλή της φυλάκισης βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ για όλους, αλλά ακόμα περισσότερο για τις εκμεταλλευόμενες.
Η ταξική διάσταση του ποινικό-δικαστικού συμπλέγματος αποτυπώνεται με εμφατικό τρόπο μέσα από το συγκεκριμένο νομοσχέδιο. Σε μια συνθήκη όπου η συντριπτική πλειοψηφία των φυλακισμένων είναι φτωχοδιάβολοι, μικροπαραβατικές, τοξικοεξαρτημένοι και μετανάστριες, η αύξηση των παραβόλων, του κόστους εξαγοράς ποινής αλλά και του κόστους αναβολής έρχονται για να επισφραγίσουν ποιούς ακριβώς αφορά η περιβόητη απονομή της δικαιοσύνης. Σίγουρα δεν είναι οι εμπρηστές δασών, οι γυναικοκτόνοι, οι σωματέμποροι και η Hellenic Train. Αξίζει να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο νομοσχέδιο τιτλοφορείται «Εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου για την πρόληψη και την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας», γεγονός τουλάχιστον ειρωνικό δεδομένης της περιορισμένης αναφοράς σε τέτοιου είδους αδικήματα, η οποία έρχεται και σε αντίφαση και με το περίφημο νομοσχέδιο Τσιάρα. Βρισκόμενες σε μια από τις πιο δυσβάσταχτες, για τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα, περιόδους του ύστερου καπιταλισμού όπου το κόστος ζωής πιέζει με απίστευτη ένταση το κοινωνικό σώμα, όπου εργασιακά κεκτημένα και τα εργαλεία των διεκδικήσεων τους τίθενται εκτός νόμου – μέσω της ποινικοποίησης των απεργιών, διαδηλώσεων και παρεμβάσεων σε εργασιακούς χώρους λ.χ – το κράτος επιλέγει την ολομέτωπη επίθεση απέναντι στους εκμεταλλευόμενους επιστρατεύοντας την απειλή της φυλακής. Έτσι, μια παρέμβαση ενός σωματείου για τον ολιγόωρο αποκλεισμό μιας παραγωγικής μονάδας ή ενός καταστήματος εστίασης, μια παρέμβαση με συνθήματα και πανό έξω από μια δημόσια υπηρεσία μπορεί να επιφέρει φυλάκιση για τους συμμετέχοντες. Εναλλακτικά, μπορεί κάποια να καταλήξει μέσα σ’ ένα κελί επειδή δεν έχει πρόσβαση ούτε στα στοιχειώδη αγαθά, και επιλέγει να κλέψει από το σούπερμαρκετ προκειμένου να μπορέσει να επιβιώσει, μιας και νοίκι, ρεύμα, νερό αθροίζουν μερικές δεκάδες ευρώ πάνω από το βασικό μισθό. Κράτος και κεφάλαιο εξυφαίνουν την καπιταλιστική δυστοπία όπου ο μόνος αποδεκτός τρόπος για να ζεις είναι το να εργάζεσαι αδιαμαρτύρητα, πειθήνια και σιωπηλά, στα όρια της εξαθλίωσης.
Φυσικά στο στόχαστρο δεν βρίσκεται μόνο το ευρύτερο ανταγωνιστικό κίνημα και οι εκμεταλλευόμενες/ οι, αλλά και πιο συγκεκριμένα ο αναρχικός/αντιεξουσιαστικός χώρος, ένας χώρος που παρά την εντεινόμενη καταστολή δεν έχει απολέσει από τις θέσεις του την σημασία του πολύμορφου αγώνα και της αντίστασης ενάντια στο κρατικό μονοπώλιο της βίας, προτάσσοντας την σημασία της κοινωνικής & ταξικής αντιβίας. Βρίσκεται, έτσι, ιστορικά να αποτελεί δοκιμαστικό σωλήνα κατασταλτικών στρατηγικών άλλα και μηχανορραφιών, όπως έχουμε δει με το ιδιώνυμο του «αντιτρομοκρατικού» 187α , της εισαγωγής του στοιχείου του DNA, τις επαναλαμβανόμενες προφυλακίσεις πλήρους απουσίας στοιχείων κοκ. Έτσι, συνυπολογίζοντας την αύξηση της βαρύτητας των γραπτών καταθέσεων των μπάτσων, τον περιορισμό του ρόλου των ενόρκων στα μεικτά ορκωτά δικαστήρια, τη διεύρυνση των μονομελών δικαστηρίων και τον περιορισμό της δυνατότητας έφεσης, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι σωρεία κατασταλτικών μεθοδεύσεων και ποινικών σκευωριών που έχουν καταρριφθεί πανηγυρικά στο παρελθόν, θα μπορούσαν υπό αυτές τις συνθήκες να έχουν πολύ διαφορετική εξέλιξη. Η αφαίρεση πολλών «ασφαλιστικών δικλείδων» στρώνουν τον δρόμο για την κατά το δοκούν φυλάκιση αγωνιστών/ριων, όσο σαθρό και αν είναι το κατηγορητήριο. Η κατεύθυνση αυτή έχει καταστεί πρόδηλη μέσα στα τελευταία χρόνια, καθώς το κράτος έχει επιλέξει την συστηματική δίωξη αγωνιζόμενων, ανεξαρτήτως συνθήκης και γεγονότων, σε μια προσπάθεια να θέσει σε δικαστική ομηρία τα ίδια τα υποκείμενα, αλλά και να αποπολιτικοποιήσει την κινηματική δράση στα μάτια της κοινωνίας, αντιμετωπίζοντάς την ως μονάχα ποινικού ενδιαφέροντος σε επικοινωνιακό επίπεδο.
Ο νέος Π.Κ δεν αφήνει απ’έξω το καθεστώς εξαίρεσης που έχει χτιστεί τους φυλακισμένους/ες αγωνιστές/στριες και τις/τους απειθάρχες κρατούμενες/ους. Η ιδιωνυμική προσέγγιση κράτους, δικαστών και σωφρονιστικών σε αδικήματα που φέρουν πολιτικά εφαλτήρια, όπως ο προαναφερόμενος 187α, οι εκδικητικές μεταγώγες, οι επ’ αόριστον παρατάσεις προφυλακίσεων, η στέρηση αδειών, η μη χορήγηση υφ’ όρων απόλυσης ανεξαρτήτως ικανοποίησης κριτηρίων – όπως είδαμε πρόσφατα και με την υπόθεση των συντρόφων Π. Ρούπα και Ν. Μαζιώτη – , οι παρατεταμένες απομονώσεις είναι μόνο μερικά από τα μέσα που χρησιμοποιεί η κυριαρχία για να κάμψει το ηθικό των φυλακισμένων αγωνιστών/ριών και των απείθαρχων κρατουμένων, αλλά και για να αποθαρρύνει τους εκτός των τειχών αγωνιζόμενους από τον πολύμορφο αγώνα. Η αύξηση στα όρια κράτησης, ο καθολικός περιορισμός στις αναστολές και η αυστηροποίηση των προϋποθέσεων για την υφ’ όρον απόλυση – καθώς πλέον θα τίθεται εξ’ ολοκλήρου στην κρίση των δικαστικών συμβουλίων ανεξαρτήτως τυπικών κριτηρίων – συνιστούν την κανονικοποίηση του καθεστώτος εξαίρεσης, καθώς η γραμμή ανάμεσα στην ελευθερία και τον εγκλεισμό θα ορίζεται κατά το δοκούν.
Η φυλακή δεν αποτελεί απλά μια αποθήκη ψυχών, ξεχασμένων από τις κοινωνικές διεργασίες της καθημερινότητας. Είναι η χωροταξική αποτύπωση της τιμωρίας, ένας μη-τόπος, απούσα -ως επί το πλείστον- από το αστικό πεδίο, αλλά πάντα παρούσα και κρεμάμενη πάνω από τα κεφάλια των ανθρώπων για να υπενθυμίζει τι συμβαίνει στο «παρεκκλίνον». Τα βλοσυρά συγκροτήματα των καταστημάτων κράτησης επιχειρούν να ορίσουν ένα σαφή διαχωρισμό: οι «εγκληματίες», οι επικίνδυνοι για την κοινωνική συνοχή και ευημερία που βρίσκονται εκτός πλαισίου, καλά φρουρούμενοι σ’ έναν τσιμεντένιο τάφο, και οι νομοταγείς πολίτες, οι πειθήνιοι, που φέρουν σε πέρας αδιαμαρτύρητα το ρόλο που τους έχει ανατεθεί πριν ακόμα γεννηθούν, αυτόν της παραγωγής και της κατανάλωσης. Η εξευτελιστική συνθήκη των ελληνικών (και όχι μόνο) φυλακών ενισχύει ακόμα περισσότερο τον ουσιαστικό τους ρόλο, αυτόν του φόβου της παρέκκλισης. Διαχρονικά υπερπλήρεις, με την συνολική πληρότητα να αγγίζει το 110%, και με συγκεκριμένα καταστήματα να φτάνουν το 190%(!), οι κρατούμενοι βρίσκονται στοιβαγμένοι κυριολεκτικά ο ένας πάνω στον άλλο. Η απουσία φαρμάκων και ιατρικού προσωπικού έχει οδηγήσει ουκ ολίγες φορές κρατουμένους στο θάνατο για ευτελείς λόγους, οι υποδομές και οι συνθήκες κράτησης αποτελούν προσβολή για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Επάξια, λοιπόν, έχει κερδηθεί ο χαρακτηρισμός τους ως κολαστήρια.
Η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση προοικονομεί επίσης την εισαγωγή του μοντέλου της ιδιωτικής φυλακής. Η μη δυνατότητα των υπερφορτωμένων ελληνικών φυλακών να υποστηρίξουν την μαζική εισροή νέων καταδίκων όπως και οι άθλιες συνθήκες λειτουργίας τους, είναι βέβαιο πως θα γεννήσουν μια κυριαρχική ρητορική για την αναγκαιότητα δημιουργίας ιδιωτικών καταστημάτων κράτησης, καθιστώντας με αυτόν τον τρόπο την ανθρώπινη ελευθερία εμπόρευμα. Αυτόματα, το κρατικό-δικαστικό σύμπλεγμα αποκτά κίνητρο να μεγιστοποιήσει τις ποινές φυλάκισης προκειμένου να προσφέρει κέρδος στους καλοθελητές που θα επενδύσουν σε αυτή τη βιομηχανία θανάτου. Το παράδειγμα των ΗΠΑ, όπου κυριαρχεί ο θεσμός της ιδιωτικής φυλακής, έχει καταστήσει σαφή το χαρακτήρα της δικαιοσύνης: η συντριπτική πλειοψηφία των διωκόμενων δεν πάνε ποτέ σε δίκη αλλά καταλήγουν γρήγορα σε συμβιβασμό, ανεξαρτήτως αθωότητας, ενοχής και στοιχείων, καθώς από τη μία δεν μπορούν να υποστηρίξουν οικονομικά την ακροαματική διαδικασία καθώς η περάτωσή της απαιτεί πολύ μεγάλα χρηματικά ποσά, και από την άλλη λόγω του ότι οι δικαστές μοιράζουν πολύ μεγαλύτερες ποινές όταν εκδικάζονται κανονικά υποθέσεις. Επιπροσθέτως, όλοι οι φυλακισμένοι υποχρεούνται να εργάζονται για λίγα σεντς την μέρα, προσφέροντας υπηρεσίες και παράγοντας αγαθά τα οποία αθροίζουν περίπου στα 11δις $ ετησίως. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια συνθήκη βγαλμένη από τις πιο μαύρες σελίδες της ανθρώπινης ιστορίας, ένα σύγχρονο σκλαβοπάζαρο, οπού κράτος και δικαστές φυλακίζουν προκειμένου να ικανοποιούνται τα deals κράτους-επενδυτών και να προσφέρουν σχεδόν αμισθί και εξαναγκαστική εργασία σε κάθε λογής βιομηχανία.
Για εμάς, η δικαιοσύνη και η δικαστική εξουσία δεν αποτελεί μια ξεχωριστή και ανεξάρτητη οντότητα μέσα στο υπαρκτό. Αποτελεί άρρηκτο κομμάτι του συμπλέγματος κράτος-κεφαλαίου των σύγχρονων δημοκρατιών. Ο ρόλος της είναι η κατασκευή και η επιβολή του αποδεκτού ή μη, του κανονικού ή του παρεκλίνοντος, του αθώου ή του ενόχου. Μιας ενοχής ή αθωότητας που βασίζεται σε νομοθετήματα και αξιακούς κώδικες που δεν έχουν παραχθεί από την κοινωνική βάση για να εξυπηρετούν τις ανάγκες της, αλλά από τους κρατούντες με σκοπό να επικαθορίσουν το πως πρέπει να βιώνεται μια ζωή, να διαιωνίσουν την εκμετάλλευση και να προστατέψουν την ροή του κεφαλαίου. Έτσι, η κλοπή είναι αδίκημα και τιμωρείται μόνο αν προέρχεται από τον παρία και αφορά ευτελές ποσό, αλλά περνάει στα ψιλά γράμματα όταν γίνεται από τα golden boys των κατασκευαστικών και του κλάδου της ενέργειας. Το σπάσιμο μιας τζαμαρίας από μια αναρχική μπορεί να οδηγήσει σε πολυετή δικαστική ομηρία, αλλά ή καταστροφή ολόκληρων βουνών και κοινοτήτων από την Ελληνικός Χρυσός επιβραβεύεται με επιδοτήσεις. Η ταξική αντιβία απέναντι στις δυνάμεις καταστολής διώκεται κακουργηματικά, ενώ τα σακατέματα σε διαδηλωτές από πάνοπλους ματατζήδες τους προσθέτουνε γαλόνια. Η δικαιοσύνη, όσο και αν θέλει να πλασάρεται σαν τυφλή, αντικειμενική και μη προκατειλημμένη, δεν αποτελεί τίποτε άλλο από ένα λάστιχο που πότε τραβιέται από την μια για να τιμωρήσει παραδειγματικά όποιον τολμάει να διεκδικεί την αξιοπρέπεια του, και πότε από την άλλη για να δικαιολογήσει τις πιο ειδεχθείς μορφές καταπίεσης.
Μπροστά στο έκτρωμα του νέου Π.Κ, και σε οποιονδήποτε Π.Κ, δεν θα μπορούσαμε παρά να πάρουμε τη θέση που μας αναλογεί: συνεχής αγώνας για την κατάργησή του στην πράξη. Γιατί οφείλουμε να διαρρήξουμε τις αξίες της τιμωρίας, του εγκλεισμού και της πειθάρχησης, των ακρογωνιαίων, δηλαδή, λίθων αυτού του γερασμένου κόσμου. Εντός και εκτός των τειχών, με γνώμονα την ταξική και κοινωνική απελευθέρωση, να παλέψουμε για το γκρέμισμα και της τελευταίας φυλακής, για την κατάργηση των νόμων από τους καταπιεσμένους και τις εκμεταλλευόμενες, για την κοινωνική χειραφέτηση με πυξίδα την ισότητα και την αλληλεγγύη. Για την επανάσταση.
Αναρχικό στέκι Υπόκεντρο
Αραχώβης 42, Εξάρχεια, ypokentro@espiv.net